หนังสือ สยามเขตร: หลากหลายมิติเขตแดนสยาม

เข้าเล่มปกอ่อนจำนวน 288 หน้า
ขนาด 16 หน้ายกพิเศษ (14.3 x 21 x 1.3 cm.)

บรรณาธิการโดยฐนพงศ์ ลือขจรชัย

การศึกษาเขตแดนในไทยคดีศึกษา ได้รับความสนใจอย่างต่อเนื่องนับตั้งแต่ผลงานชิ้นสำคัญอย่าง “กำเนิดสยามจากแผนที่ : ประวัติศาสตร์ภูมิกายาของชาติ” ของ ศ.ดร.ธงชัย วินิจจะกูล ได้รับการตีพิมพ์ใน ค.ศ.1994 (ฉบับภาษาอังกฤษ)
งานชิ้นนี้ได้สร้างแรงสั่นสะเทือนอย่างรุนแรงต่อรากฐานการทำความเข้าใจประวัติศาสตร์ชาติไทยจนอาจนับได้ว่าเกิด “รอยเลื่อน” (fault) ขนาดใหญ่ในไทยคดีศึกษาที่เปิดโอกาสให้นักวิชาการจำนวนมากเข้ามาตีความและพยายามอุดรอยเลื่อนนั้นในมิติที่หลากหลาย
หนังสือ “ส ย า ม เ ข ต ร : หลากหลายมิติเขตแดนสยาม” เป็นการรวบรวมบทความที่สำคัญในการศึกษาเขตแดน (boundary) ชายแดน (border) หรือพรมแดน (frontier) ของไทย จากแง่มุมต่าง ๆ ที่พยายามตอบสนองต่อรอยเลื่อนดังกล่าวอย่างลุ่มลึกและถึงที่สุด ข้าพเจ้าหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มนี้จะช่วยผลักดันและเปิดโลกทัศน์ใหม่ ๆ ในการทำความเข้าใจข้อถกเถียงเรื่องเขตแดนสยามในช่วงกว่า 2 ทศวรรษที่ผ่านมา
_________________________

สารบัญ

บทนำ-เขตแดนศึกษา: การศึกษาเขตแดนไทย โดย ฐนพงศ์ ลือขจรชัย
บทที่ 1 ระบบเขตแดนรัฐจารีตและปัญหาการเปลี่ยนผ่านในสยาม โดย ฐนพงศ์ ลือขจรชัย
บทที่ 2 เวียดนามที่ “พรมแดนเขมร”: การเมืองเรื่องเขตแดน ค.ศ.1802-1847 โดย หวู ดึ๊ก เลียม
บทที่ 3 การขยับเขยื้อนของชายแดนบริเวณแม่น้ำโขงตอนบน: สยามและฝรั่งเศสในทศวรรษที่ 1890 โดย แอนดรูว์ วอล์คเกอร์
บทที่ 4 ความเปลี่ยนแปลงต่อการรับรู้เรื่องพรมแดนของผู้คนในเขตปราสาทพระวิหาร โดย พิพัฒน์ กระแจะจันทร์

__________________________

การศึกษาเขตแดนกลายเป็นสิ่งที่ได้รับความสนใจขึ้นอย่างสูงนับตั้งแต่เกิดกระแสโลกาภิวัตน์ เขตแดนในฐานะองค์ประกอบที่สำคัญที่สุดอย่างหนึ่งของรัฐสมัยใหม่ถูกท้าทายอย่างหนักจากการติดต่อสื่อสาร การเคลื่อนย้ายแรงงานและสินค้าข้ามพรมแดนจนดูราวกับว่าเขตแดนรัฐ (นับตั้งแต่สัญญาสันติภาพเวสต์ฟาเลีย ค.ศ.1648) กำลังจะค่อย ๆ จางหายไปจากหน้าประวัติศาสตร์ สหภาพยุโรปได้ก้าวนำในเรื่องนี้จากการสร้างพื้นที่เชงเก้นและตลาดเดียวจนยุโรปถูกขนานนามว่าเป็น “ยุโรปไร้เขตแดน” อย่างไรก็ดี เขตแดนของรัฐได้รับความสนใจอีกครั้งเมื่อเกิดวิกฤติการณ์ก่อการร้ายและวิกฤติผู้อพยพ ค.ศ.2008 รัฐกลับมาปิดชายแดนเพื่อกีดขวางการเข้าออก เขตแดนของรัฐที่เคยหลับใหลได้ฟื้นขึ้นทุกครั้งเมื่อเกิดวิกฤติที่กระทบต่อความมั่นคงชาติ โดยเฉพาะอย่างในวิกฤติโควิด-19 ที่กำลังเกิดขึ้นในปัจจุบัน (ค.ศ.2020-???)

การศึกษาเขตแดนไทยที่ผ่านมาอาจจัดได้เป็น 3 กลุ่มใหญ่ ๆ คือ
1. กลุ่มที่เชื่อว่าเขตแดนรัฐไทยดำรงอยู่มานานแล้ว (อาจย้อนกลับไปสมัยอยุธยาหรือกว่านั้น)
2. กลุ่มที่เชื่อว่าเขตแดนรัฐไทยพึ่งกำเนิดขึ้นในศตวรรษที่ 19 จากการเข้ามาของอาณานิคมตะวันตก
3. กลุ่มที่ปฏิเสธการมองเขตแดนรัฐไทยจากศูนย์กลางและเชื่อว่าเขตแดนรัฐไม่ได้มีค่าบังคับอย่างแท้จริง หรืออาจเรียกว่า “กลุ่มชายแดนศึกษา”

อิทธิพลของกลุ่มที่ 2 และ 3 ได้พัฒนาการศึกษาเขตแดนให้ก้าวไปอีกขั้นแต่ก็ทำให้การศึกษาเขตแดนไทยเริ่มพร่าเลือนระหว่าง เขตแดนของรัฐ เขตแดนของชาติ อำนาจอธิปไตย การสร้างอัตลักษณ์ ฯลฯ ปัญหาเขตแดนระหว่างรัฐเกือบแยกไม่ออก ปัญหาการสร้างชาติ การควบคุมและกำกับชายแดนถูกรวมเข้ากับปัญหาอัตลักษณ์ชาติและชาติพันธุ์ แนวคิดเรื่องอำนาจอธิปไตยถูกเอาไปปะปนกับการต่อรองทางอำนาจ การศึกษาเขตแดนไทยจึงก้าวมาสู่จุดที่ได้รับความสนใจเป็นวงกว้างแต่กลับกระจัดกระจายและสับสน

หนังสือเล่มนี้พยายามนำเสนอการศึกษาเขตแดนไทยในหลายรูปแบบทั้งการศึกษาจากแนวคิดและทฤษฎี การศึกษาด้วยมุมมองของรัฐอื่น (เวียดนาม) การศึกษาผ่านข้อเท็จจริงของสภาพเขตแดนเมื่อมันถือกำเนิด การศึกษาผ่านพื้นที่จริงด้วยการสัมภาษณ์ข้ามช่วงเวลา และการศึกษาผ่านการทบทวนวรรณกรรม เพื่อเป็นตัวอย่างและหมุดหมายให้ผู้สนใจศึกษาเขตแดนต่อจากนี้ได้สำรวจและหาแนวทางในการศึกษาต่อไป

ฐนพงศ์ ลือขจรชัย